CANCUN'un Sonuç Deklerasyonu olarak DTÖ Sekreteryasının hazırladığı son taslak

Cancun’un Sonuç Delerasyonu olarak DTÖ Sekreteryası tarafından hazırlanan son taslak, özellikle Sinapur konuları olarak bilinen Yatırımlar, Rekabet, Hükümet Satın Almaları ve Ticaretin Kolaylaştırılması başlıklarından oluşan 4 anlaşma konusunda ciddi fikir ayrılıkları bulunduğunu ortaya koyuyor.

Bu 4 anlaşma için üye devletlere iki seçenek sunuluyor:

-          Birinci seçeneğe göre müzakereler için her hangi bir baz belirlenmeyecek ve  her bir konuda daha ileri düzeyde netleşme sağlanması için ilgili çalışma gruplarından yeni çalışmalar yapmaları istenecek.

-          İkinci seçeneğe göre, DTÖ Bakanları, taslak deklarasyonun ekinde yer alan farklı değişiklikleri dikkate alarak müzakereleri başlatacaklar. Örneğin Rekabet Anlaşması taslağında yer alan değişiklik önerisine göre; başlatılacak müzakerelerin, uluslar arası ticaretin koşullarını daha eşit hale getiren ve bunun için ülkelerdeki rekabete aykırı düzenlemelerin kaldırılmasında ülkeler arası gönüllü işbirliğini öngören bir anlaşmayla sonuçlanması gerekiyor.

Deklarasyonun E ekinde yer alan bu değişiklikte sözü geçen gönüllülükten, aslında tek tek ülkelerdeki Rekabet Kurulları arasında kurulacak bir işbirliği kast ediliyor. Tasarıda bu konuyla ilgili bir diğer öneri ise bir Ticaret ve Rekabet Politikaları Müzakere Grubunun kurulması ve bu Grubun Cancun’u müteakiben yapacağı ilk toplantısında bir Başkan’ın atanması. Birinci seçenek, yani müzakerelere başlamadan önce çalışma gruplarınca daha derinlemesine çalışmaların yapılması talebi, 11 Afrika ülkesinden geldi ve 23 Ağustos’ta bu gruba Bangladeş, Hindistan, Endonezya, Malezya, Sri-Lanka ve Filipinler’in de katılımıyla talepte küçük değişiklikler yapıldı. İkinci seçenek, yani müzakerelere derhal başlanması tercihi esas olarak AB ve Japonya tarafından destekleniyor. Taslak metin, 4 anlaşmanın teker teker mi yoksa topluca mı ele alınacağı, üye devletlerin müzakerelere başlanması konusunda mutabık kalamaması halinde ne olacağı konularında en ufak bir ip ucu bile içermiyor. Bu anlamda, Singapur konuları yalnızca gelişmekte olan ülkeler arasında bir bölünme yaratmakla kalmıyor, gelişmiş blokların da çatırdamasına yol açıyor. Örneğin AB ve Japonya 4 anlaşmanın eş anlı olarak bir kerede ele alınmasını savunurken , ABD her birinin bağımsız olarak dizayn edilmesi fikrine daha yakın bir görüntü sergiliyor. Ancak, taslak deklarasyonda konuların ayrı paragraflar halinde işlenmiş olması dikkat çekiyor ve Cenevre’deki resmi kaynaklar, Cancun’da bu anlaşmaların birer birer ele alınması ihtimalinin yüksek olduğunu belirtiyor.

4 Anlaşma içinde üzerinde uzlaşılması en zor olacak gibi görünen Yatırımlar Anlaşması konusunda 20 Ağustos günü AB, Japonya, İsviçre ve Tayvan imzası ile bir değişiklik önerisi sunuldu. Öneriye göre, anlaşmanın taslağının 30 Haziran 2004 tarihine kadar tamamlanması, şeffaflık, ayrımcılık yapılmaması gibi hükümlerin metinde yer alması ve özellikle belli bazı sektörlerde anlaşmanın yatırım öncesi taahhütleri de kapsaması gerekiyor. Bu öneride yer verilen bir diğer husus da en az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere daha az sayı ve içerikte taahhütte bulunma ve gerekli olduğu taktirde bir geçiş süreci talep etme izninin verilmesi. Resmi kaynaklara göre, Singapur konularında Cancun’a kadar bir mutabakat sağlanması pek olası görünmüyor. Fakat, Müzakerelere Başkanlık eden Castillo, 25 Ağustos toplantısında delegelerin üçüncü bir seçeneğin daha belirlenmesi konusunda ortak görüş belirttiklerini açıkladı.

Hükümet Satın Almaları  Anlaşmasıyla ilgili olarak ta AB, Japonya, İsviçre ve Tayvan imzalı bir değişiklik önerisi sunuldu. Öneriye eklenen bir paranteze göre bu anlaşmayla ilgili müzakere önerilerinin üye devletler tarafından en geç 31 Ocak 2004 tarihine kadar DTÖ’ne iletilmesi , Anlaşma taslağının ise 30 Haziran 2004’te tamamlanmış olması gerekiyor. Hükümet Satın Almalarında Şeffaflık Anlaşması ile ilgili değişiklik önerileri arasında gelişmekte olan ve en az gelişmiş ülkelere farklı muamele uygulanması ve ihtiyaç duyulduğu taktirde bu ülkelere bir geçiş süresinin, belli ölçüde esnekliğin tanınması da var. Ticaretin Kolaylaştırılması Anlaşmasının değişiklik önerileri arasında TRIPS’in V, VIII ve X. Maddelerinin iyileştirilmesi çağrısı da yer alıyor. Bunlardan Madde V; mal ihracatı ve ithalatıyla bağlantılı maliyet ve formaliteler verilen hizmetin bedeliyle sınırlı olacak ve yerli üreticilere doğrudan koruma sağlayacak bir uygulama yapılamayacak. Madde X; ticaret kurallarının yayınlanması ve yürütülmesini detaylandıran hükümlerden oluşuyor.

Hizmetlerle (GATS) ilgili olarak taslak deklarasyonda pek çok değişiklik önerisi yer alıyor. Hizmet Ticareti Konseyi’ne başkanlık eden Şili’li büyük elçi Alejandro Jara, gelişmekte olan ülkelerden gelen talepleri de dikkate alan ve çıkarları dengelemeye çalışan bir metni 16 Ağustos günü Konseye sundu. Castillo tarafından sunulan metin, gelişmekte olan ülkelerin yapacağı hizmet arzına özel bir önem atfetmekle birlikte, geçici işçilerin (Mode 4)hizmet ticareti anlaşması kapsamında sınırlı da olsa dolaşımından hiç bahsetmiyor. Bunun yerine Mode 4’ün gelişmekte olan ülkelerin yanısıra tüm DTÖ üyelerinin yararına olacağı söyleniyor. Buna karşın Jara’nın taslak metninde özellikle Mode 4 kapsamında gelişmekte olan ülkelerin ihracat çıkarlarına önem verilmesi önerisi yer alıyor. ABD, Mode 4’ün bu olanağı kullanma konusunda çok ısrarlı olan Hindistan gibi ülkelerden daha fazla ayrıcalık talep edilmesi için bir karşılık olarak kullanılmasında ısrarlı. Öte yandan daha önceki taslak metinde yer alan revize edilmiş tekliflerin DTÖ’ne son bildirilme tarihi, yeni ve son taslaktan AB, İsviçre ve Kanada’nın ısrarları sonucunda çıkarılmış durumda. Aslında bu ülkeler, söz konusu tarihin hizmet müzakereleri sürecini kısaltacak şekilde belirlenmesi için uğraşmışlardı. Ancak gelişmekte olan ülkeler Doha Raundunun diğer anlaşmaları sonuçlanmadan önce GATS’ı sona erdirmeyi amaçlayan bir tarihin belirlenemeyeceğini ileri sürerek itiraz etmişlerdi. Bu nedenle, gelişmekte olan ülkeler tarım, ilaç vb anlaşmalar ile uygulamaya ilişkin sorunların görüşüleceği müzakereler için son teklif verme tarihleri netleşmediği sürece GATS için de nihai bir tarih belirlenmesine yanaşmayacaklarını açıkça ortaya koydular. Ancak, DTÖ müzakerelerinin Başkanlığını yürüten Castillo tarafından hazırlanan son taslakta ülkelerce verilen GATS tekliflerinin daha da geliştirilmesi ve henüz tekliflerini bildirmeyen ülkelerin acele etmesi konusunda kesin ve ısrarcı vurgular yer alıyor. (Latest Cancun Draft Reveals Split On Sinapore Issues, Services August 27, 2003WTO-Intl.)